Tarihte kısa bir yolculuk yapalım.
Yıl 1600 o zamanlar Hindistan ve Uzakdoğu baharat ticaretini Portekiz ve İspanya tekelinde tutuyordu. İngiltere bu ülkelerin çok gerisinde ancak pazardan daha çok pay almak istiyordu. Bir nevi o zamanların ticaret savaşı, arayışlar var, fikirler var. Kraliçe devlet desteği veriyor ancak yatırımcılar isteksiz. Çünkü o devirlerde gemi ile İngiltere Hindistan arasında ticaret yapmak çok riskli üç gemiden birisi korsanlar tarafından yağmalanıyordu. Hal böyle olunca da yatırımcılar gönülsüz. Riski azaltmanın formülü aranıyor ve nihayet bulunur.
Riski azaltma çabası ile Dünya tarihinde yeni bir sayfa açacak formül ise zamanımızda çok tanıdık : Halka Arz.
Riski azaltan sistem şu şekilde işliyordu :
Doğu Hindistan adında bir şirket kurularak şirketin payları satışa sunulur. Halka arz edilen paylardan alan yatırımcılar bu şirkete ortak olur ve Hindistanla ticaret bu şirket üzerinden yapılır. Yatırımcılar payı kadar şirketin karından pay alır. Böylece risk genele yayıldığı için gemi yağmalanırsa yatırımcı parasının tamamını kaybetmez. Bu yöntem çok tutar ve kısa zamanda diğer ülkelerde de aynı yöntem uygulanmaya başlar.
Doğu Hindistan şirketinin dört yüz yıldan daha uzun zaman önce dünyayı tanıştırdığı halka arz günümüzde ekonominin olmazsa olmazı oldu. 2017 yılında en büyük ekonomik büyüklüğe sahip 32 ülkenin borsa kapitalizasyonları toplamı 63.8 trilyon dolara, işlem gören şirket sayısı 35.346’e ulaşmıştı. Halka arz Doğu Hindistan Şirketi ile başlamıştı, bizde halka arz nedir ? anlatmaya başlayalım.
Yazımızda ;
1 — Halka Arz Nedir ?
2 — Halka Arzın Faydaları Nelerdir ?
3 — Halka Arz Nasıl Yapılır ?
4 — Halka Arz Yöntemleri Nelerdir ?
içeriklerini bulacaksınız.
1 — Halka Arz Nedir ?
Tanım olarak halka arz; şirket paylarının, borsada işlem görmesi için çağrı ve ilanla yatırımcılara satılmasıdır. Halka arz anonim şirketlerinin kaynak ihtiyacını karşılama yoludur. Şirketler sermaye piyasası kurulunun belirlemiş olduğu şartları sağlamak kaydıyla hisselerinin belirli miktarını satışa çıkarırlar. Yatırımcılar, şirketin hisse senedini alarak o şirkete ortak olur. Sağlanan kaynak, o şirketin kasasına girer, şirket yatırım için kullanır.
Halka arz, şirketler için kaynak sağlar ve çağımızda ekonominin dinamiklerindendir. Halka arzı bazı rakamlarla anlatmaya devam edelim.
Aşağıda yıllara göre gerçekleşen halka arzlardan elde edilen fon toplamları yer almaktadır.
2013–2017 yıllarında halka arzlardan toplam 1.542.421.373 USD fon sağlanmıştır. Toplanan bu fonlar halka arz yoluyla yatırıma dönüşmüştür. Borsa İstanbuldaki yabancı payı yüzde 65 olduğuna göre halka arzla kazanılan yerli ve yabancı kaynağın yabana atılır gibi olmadığı aşikardır. Ekonomiye kazandırılan yatırımın dışında borsada yüzün üzerinde aracı kurum, onlarca yayın, dolaylı ve doğrudan halka arzla sağlanan binlerce istihdam da halka arzın kazandırdığı diğer bonuslar oluyor.
Borsa İstanbul’da işlem gören Koç Holding verilerini inceleyerek, halka arz nedir ? açıklamaya devam edelim.
Koç Holding Piyasa Verileri :
KCHOL Koç Holding’in toplam 2.535.898.000 adet hisse senedi vardır.
Bu hisse senetlerinin yüzde 26,40’ı yani 669.477.072 adeti halka açıktır.
Bu yazının yazıldığı dönemde bir adet hisse senedinin fiyatı borsa da 14,27 tl den işlem görmektedir.
Piyasadaki hisse adetiyle çarparsak 669.477.072 x 14,27 = 9.553.437.817 TL değerinde pay piyasada işlem görmektedir.
Koç Holding’ in serbest piyasada 9.553.437.817 TL değerinde hisse senedi işlem görüyor. BIST’te ayda ortalama 1.800.000.000 adet hisse senedi alınıp satılıyor. Şüphesiz sadece bu veriler bile halka arzın şirketlere, pay sahiplerine ve ekonomiye nasıl bir katkı sağladığını anlatıyor. Halka arzın faydalarını şöyle bir sıralayalım.
2 — Halka Arzın Faydaları Nelerdir?
1 — Şirketler İçin Kaynak :
Halka arzın şirketler için şüphesiz en önemli faydası kaynak sağlıyor olmasıdır. Halka arz ile kaynak sağlandığında borçlanarak olduğundaki gibi faiz ve geri ödeme söz konusu değildir. Böylece şirketlerin sermayesi artacağı için borçlanma kapasitesi artar bu şekilde de ihtiyaca göre daha ucuz maliyetle borç bulunabilir.
2 — Ortaklar İçin Likidite :
Ortaklar hisse senedi ile yatırım yaparak kazanç sağlarken istedikleri zamanda hisse senedini anında nakite çevirebilirler. Ayrıca hisse senedi kredi işlemlerinde teminat olarak ta kullanılabilir.
3 — Şirketin Daha Yaygın Tanıtımı :
Halka arz ile şirket verileri kamu ile paylaşılıyor. Şirketin mali yapısı, yatırım planları, yatırımları yurt içi ve yurt dışındaki yatırımcılarla düzenli olarak paylaşılıyor. Bu şekilde de yurt içinde ve yurt dışında şirketle ilgili ortaklık ve yatırım fırsatları doğmaktadır.
4 — Kurumsallık Kazanma :
Halka arz ile borsa da işlem gören şirketler SPK ve Borsa İstanbul tarafından düzenli olarak denetlenir ve şirketin finansal raporları belirli periyotlarla kamu ile paylaşılır. Bağımsız denetçiler tarafından düzenli denetlenen şirketler mali disiplinden taviz vermezler, kurumsal yönetim benimsemek zorundadırlar. Ülkemizde aile şirketlerinin sonraki kuşaklara aktarılmasında sorunlar olduğunu düşünürsek halka arz ile kurumsallık kazanan şirketlerin ömrü uzayacak ekonomiye katkı sağlamaya devam edeceklerdir.
5 — İkinci Halka Arz İmkanı :
Halka arz olan şirketler tekrardan kaynak ihtiyacı duyduğunda ikinci halka arzla kaynak sağlayabilir.
6 — Kredibilitenin Artması :
Borsa da işlem gören şirketler, ekonomi haberlerine konu olur, yatırım firmaları raporlar hazırlar ve hisse senedi yükselir mi düşer mi? yatırımcılar şirketi araştırır, veriler geniş kitlelerle buluşur. Şirketle iş yapacak firmalar, bankalar, şirket müşterileri tarafından bilinirlik artar. Borsa da işlem gören şirketin şeffaf yapısı sayesinde sektörde şirkete duyulan güven artar. Bu sayede firmanın nitelikli işgücü sağlanır ve yeni iş ortaklıkları geliştirilir.
7 — Globalleşme :
Borsa da işlem gören şirketler, yabancı ülkelerde de sermaye piyasası aracı ihraç edebilir. Bu şekilde yurtdışı piyasalarda da işlem görebilir.
Halka arzın faydalı olduğuna şüphe yok ancak hadi bende şirketimi halka arz edeyim demekle de olmuyor. Halka arz nasıl yapılır ? bakalım.
3 — Halka Arz Nasıl Yapılır ?
Öncelikle halka arz olacak şirket bu konuda yetkili aracı kuruluşla yola çıkar. Gerekli evraklar hazırlandıktan sonra Borsa İstanbul ve SPK’nın yolu tutulur.
1 — Borsa İstanbul ve SPK’ ya Başvuru
Borsa İstanbul ve SPK başvurusundan sonra Borsa İstanbul ve SPK uzmanları şirketi inceler, bakalım şartlar uygun mu ?
2 — Borsa İstanbul ve SPK Uzmanları Tarafından İnceleme :
İnceleme iki ana başlık altında yapılır :
- Faaliyetler ve Hukuki Durumla İlgili İncelemeler
- Finansal Yapı İle İlgili İncelemeler
İncelemelerde eksiklerde tamamlandıktan sonraki durak Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu oluyor.
3 — Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşuna Başvuru :
Piyasalarda işlem görecek bütün menkul kıymetlere ISIN kodu verilmesi zorunludur. Bu uluslararası kodu SPK ülkemizde Takasbank’a vermiştir. Ayrıca Merkezi Kayıt Kuruluşuna üyelik başvurusu da zorunludur. MKK Kamuyu Aydınlatma Platformu — KAP’ı yöneten kuruluştur.
Üyeliklerde tamamlandıktan sonra sıra işlem görecek pazarın belirlenmesine geldi.
4 — İşlem Görecek Pazarın Belirlenmesi :
Borsa Yönetim Kurulu bir araya gelir şirketin işlem göreceği pazarı belirler.
5 — Halka Arz İzahnamesinin Onaylanması :
SPK, izahnamenin mevzuata uygun olup olmadığını inceler ve herşey mevzuata uygunsa halka arz için onaylar.
İzahname de onaylandıktan sonra şirketimiz artık sahneye çıkmaya hazır demektir.
6 — Payların Halka Arzı :
Paylar aracı kurum veya varsa konsorsiyum tarafından SPK’ nın belirlediği düzene göre halka arz edilir. Satış işleminden sonra aracı kurum, sonuçları kamu ile paylaşır.
Artık borsada işleme hazırız.
7 — Borsada İşlem Görme ve Gong Töreni :
Satışın değerlendirmesinden sonra her şey yolunda ise Borsa İstanbul tarafından KAP’ta yapılan duyurudan sonra artık şirketimiz borsada işlem görmeye başlayabilir. Eğer şirket isterse ilk gün borsada gong töreni yapılır.
Bir şirketin halka arz edilebilmesi için süreç bu şekilde işliyor. Bu sürecin detaylarında uygulanan farklı yöntemler vardır.
Halka arz üç farklı satış yöntemi ile yapılabilir.
4 — Halka Arz Yöntemleri Nelerdir ?
1 — Talep Toplama
2 — Borsa da Satış
3 — Talep Toplanmaksızın Satış
1 — Talep Toplama Yöntemi :
En çok tercih edilen halka arz yöntemi olan talep toplama yöntemi aracı kuruluşlar tarafından borsa dışında yapılan halka arz yöntemidir. Fiyat belirleme biçimine göre üç farklı şekilde yapılabilir.
- Sabit Fiyatla Talep Toplama : Hissedarlar tarafından belirlenen sabit bir fiyatla yapılan satış yöntemidir.
- Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplama : Sabit fiyat belirlemeden farklı olarak, halka arz, hissedar tarafından asgari belirlenen fiyatın üzerindeki talepler toplanarak yapılır.
- Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama : Bir taban fiyat ve bu fiyattan en fazla yüzde yirmi olacak şekilde belirlenen tavan fiyat aralığında, yatırımcıların talepleri toplanarak halka arz gerçekleştirilir.
Her üç yöntemde de talepler 2 ila 20 gün arasında toplanır.
2 — Borsada Satış :
Halka arz borsada birincil piyasada da yapılabilir. Borsa İstanbul Yönetim Kurulu tarafından şirketin başvurusu değerlendirilir. Şartlar uygunsa yine bir aracı kuruluş tarafından şirketin borsada halka arzı gerçekleştirilir.
3 — Talep Toplamaksızın Satış :
Payları borsada işlem görmeyen halka açık şirketlerin yetkili kuruluşlar tarafından belirlenen fiyattan halka arz edilmesidir.
Halka arz süreci bu şekilde işliyor ve borsa da işlem görmeye başlamasıyla tamamlanır. Yatırımcılar için ise asıl süreç bundan sonra başlıyor. Borsa da işlem görmeye başlayan şirket paylarını yatırımcılar alabilir ve nakite ihtiyaç duyduğunda da borsa da başka bir yatırımcıya tekrar satabilir.
Yeri gelmişken bir konuyu belirtmekte fayda var. Halka arz süreçleri yukarıda bahsettiğimiz gibi yerine getirilip fiyat belirlendikten sonra borsada işlem görmesi ile birlikte artık fiyatlar hisse senedi piyasasında dalgalı bir seyir izler. Örneğin Pegasus PGSUS kodu ile BIST’ te işlem görmektedir. Pegasus 26/04/2013 tarihinde 18,40 TL den işlem görmeye başlamıştır. Bundan yedi ay sonra 25/11/2013 tarihinde fiyat 43,50 TL olmuş, 2017 yılının sonunda ise Pegasus 33,80 TL den kendine alıcı bulmuştur.
Başka bir örnekte Halk GYO 22/02/2013 tarihinde 1,35 TL den borsada işlem görmeye başladı. Bir yıl sonra 24/03/2014 tarihine geldiğimizde Halk GYO 0,897 TL den fiyatlanıyordu.
İki örnekten de belli olduğu üzere halka arz edilen fiyat ile borsada işlem gören fiyatlar bağımsızdır. Halka arz fiyatı başlangıçta kurumların detaylı analizleriyle belirlenirken borsadaki fiyatları piyasada alıcı ve satıcıların pozisyonları belirler.
Fiyat Ne Söyler ?
Ayrıca; halka arzda belirlenen fiyat ile veya borsada o anki fiyatı ile şirkete değer biçmekte doğru olmaz. Ne demek istedik ? Tabloyu inceleyelim:
Halka arz fiyatının veya borsadaki hisse senedi fiyatının 5 TL — 10 TL — 50 TL veya herhangi bir değer olması o şirketin değeri ile ilgili bir anlam ifade etmez. Yani herhangi iki şirketin hisse senedi fiyatlarını mukayese ederek ucuz veya pahalı denemez. Aynı şekilde fiyata bakarak A şirketi B şirketinden daha iyi denemez. Şirketler değerlendirilirken daha çok piyasa değeri kullanılır.
Son Söz
Doğu Hindistan Şirketi ile halka arz sistemini başlatanlar bugünleri görselerdi ne derlerdi? Bilmiyorum, ancak şu bir gerçekki günümüzde internet teknolojilerinin de gelişmesiyle halka arz ve hisse senedi piyasaları artık herkesin ekran başından işlem yapabildiği bir dünya oldu. İlginç olan ise Doğu Hindistan Şirketi ile halka arzın ortaya çıkış noktası riski azaltmak iken günümüz de halka arzla şirketlere yapılan bilinçsiz yatırımlar ciddi riskler içermektedir. Aman dikkat.
Kısaca, halka arz, ilk halka arzdır. Halka arzda, özel sektöre ait bir şirket, hisselerini borsada listeleyerek, bunları genel halk tarafından satın alınabilir hale getirir.
Pek çok kişi halka arzları büyük para kazanma fırsatları olarak düşünüyor; yüksek profilli şirketler halka açıldıklarında büyük hisse fiyat artışlarıyla manşetlere çıkıyorlar. Ancak inkar edilemez derecede moda olsalar da, halka arzların çok riskli yatırımlar olduğunu ve uzun vadede tutarsız getiriler sağladığını da unutmamak gerekir.
Halka arz nedir?
Özel bir şirket hisse senetlerini ilk kez halka sattığında, bu süreç ilk halka arz olarak bilinir. Temel olarak halka arz, bir şirketin mülkiyetinin özel mülkiyetten kamu mülkiyetine geçmesi anlamına gelir. Bu nedenle halka arz sürecine bazen "halka açılma" şeklinde de kullanılır.
Bir halka arza yatırım yapmayı düşünüyorsanız, gelecek vaat eden genç bir şirketi çevreleyen abartılı reklamlara kapılmaktan kaçınmak da önemlidir. Pek çok şirket yüksek beklentilerle giriş yaptı, ancak birkaç yıl içinde zorluk yaşadı ve iflas etti.
Bir halka arza katıldığınızda, hisse senetlerini ikincil piyasada işlem görmeye başlamadan önce arz fiyatından satın almayı kabul edersiniz. Bu teklif fiyatı, baş sigortacı ve ihraççı tarafından, arzdaki potansiyel yatırımcılardan alınan ilgi göstergeleri de dahil olmak üzere bir dizi faktöre dayalı olarak belirlenir.
Halka arz süreci nasıl gerçekleşir?
Halka açılma zorlu, zaman alıcı bir süreçtir. Çoğu şirketin tek başına ilerlemesi zordur. Halka arz planlayan özel bir şirketin yalnızca kendisini kamu incelemesinde katlanarak artmaya hazırlaması değil. Aynı zamanda kamuyu denetleyen Sermaye Piyasa Kurulu gereksinimlerini karşılamak için bir sürü evrak ve mali açıklama sunması da gerekiyor.
Halka açılmayı planlayan özel bir şirket, halka arz konusunda danışmanlık yapması ve halka arz için bir başlangıç fiyatı belirlemesine yardımcı olması için genellikle bir yatırım bankası olan bir sigortacı tutar. Sigortacılar, yatırımcılar için önemli belgeler oluşturarak ve potansiyel yatırımcılarla tanıtım gezileri adı verilen toplantılar planlayarak yönetimin halka arza hazırlanmasına yardımcı olur.
